“Tiền tệ là gì?”
Theo định nghĩa chính thức thì, tiền là thứ được chấp nhận rộng rãi để mua hàng hóa và dịch vụ, trả nợ, đóng thuế. Bạn có thể nghĩ là chỉ có tiền giấy với tiền xu mới có thể làm được điều này, nhưng trên thực tế thì cái gì cũng có thể được sử dụng như tiền, miễn là nó đáp ứng được những điều kiện cơ bản: Có đơn vị tính toán, có phương tiện trao đổi, và cất giữ được giá trị.
Trong lịch sử, tổ tiên của chúng ta trao đổi vật phẩm – thứ được coi như là tiền tệ dưới thời kì đó, bao gồm tất cả mọi thứ từ vỏ sò, động vật, đến vàng bạc. Trong thời kì hiện đại, điều tương tự xảy ra ở những nơi mà tiền của chính phủ có giá trị sử dụng thấp, ví dụ như trong nhà tù nơi thuốc lá và mì ăn liền là những đơn vị trao đổi phổ biến.
Từ thế kỷ 14 tới mãi thế kỷ 20, vỏ ốc tiền được sử dụng làm tiền tệ để trao đổi và buôn bán ở khắp Châu Phi và Châu Á. Do chúng bền, có thể phân chia, dễ nhận dạng, và hiếm, nên nó trở thành loại tiền tệ tự nhiên hoàn hảo trước khi tiền xu xuất hiện. Ở những nền văn hóa khác người ta cũng sử dụng hạt thủy tinh, đá, và muốn cùng mục đích tương tự. Thử tưởng tượng mà xem, mấy hòn đá mà bạn hay liệng ngoài bãi biển đã từng là được coi tương đương đồng đô la trong tài khoản ngân hàng của bạn. Tất cả những đồng tiền kể trên hiện giờ đã trở thành vô giá trị vì một lí do: Siêu lạm phát
Học hỏi từ đá Rai trên đảo Yap
Một trong những hệ thống tiền tệ cổ đại thú vị nhất là việc sử dụng đá Rai trên đảo Yap (một phần của Micronesia).
Người Yapese sử dụng những tảng đá lớn, nặng – có đường kính lên tới 12 feet – với một lỗ ở giữa làm tiền tệ của họ vì chúng hiếm và khó mua từ các hòn đảo lân cận. Để vận chuyển đá Rai đến Yap phải thông qua bè và ca nô, thường cần hàng trăm người, có nghĩa là hầu như không ai có thể nhanh chóng tăng cường nguồn cung.
Trong nhiều thế kỷ, những viên đá Rai được sử dụng làm tiền tệ mạnh (Sound Money). Được đặt ở vị trí trung tâm, nơi mọi người đều có thể tiếp cận, những viên đá Rai được trao đổi để công nhận quyền sở hữu hơn là sở hữu (vì chúng không thể mang theo).
Hệ thống tiền tệ này hoạt động trong nhiều thế kỷ. Nhưng vào năm 1871, một người Mỹ gốc Ireland tên là David O’Keefe đã dạt vào bờ biển và nhận thấy cơ hội kinh doanh lớn trong việc sản xuất dầu dừa được thu mua từ nguồn dừa dồi dào của hòn đảo. Anh ta nhận ra rằng người Yapese không quan tâm đến ngoại tệ, vì vậy anh ta đi thuyền đến hòn đảo Palau gần đó, nơi anh ta sử dụng các công cụ hiện đại và chất nổ để mua một số đá Rai lớn để mang về Yap.
Tuy nhiên, giá trị của những viên đá Rai được tính toán dựa trên một công thức phức tạp về kích thước, lịch sử, chất lượng và số sinh mạng bị mất do lao động trong khi thu thập những viên đá này. Nói một cách đơn giản, chúng có giá trị bởi vì chúng rất khó kiếm; Những viên đá Rai của O’Keefe được lấy một cách dễ dàng, do không tuân theo truyền thống, vì vậy nhiều người dân trong làng không chấp nhận những viên đá đó. Một hình thức làm tiền giả đổ đại, bạn có thể nói như vậy.
Thật không may, những người Yapese khác không hiểu các khái niệm về sự khan hiếm và tiền tệ mạnh, vì vậy họ vui vẻ chấp nhận những viên đá giả này, điều này cuối cùng dẫn đến sự sụp đổ của Rai trên cương vị một loại tiền tệ mạnh như trước đây.
Siêu lạm phát thời hiện đại
Nhìn vào các ví dụ hiện đại về việc in tiền quá đà ở các nước như Venezuela và Zimbabwe, chúng ta thấy một câu chuyện siêu lạm phát hiện đại tương tự đang diễn ra. Nếu chúng ta muốn học hỏi từ lịch sử, chúng ta phải tìm ra các giải pháp khả thi cho các lỗ hổng mà các đồng tiền trước đây có. Nhưng thay vì lo lắng quá nhiều về những thứ chúng ta không thể thay đổi trong fiat, chúng ta có thể hướng tới các giải pháp thực sự.
Trước đây, chúng ta chỉ có thể mơ những điều tưởng như không thể. Bây giờ, chúng ta có Bitcoin.
Bitcoin là một dạng tiền mới giải quyết các vấn đề xung quanh sự khan hiếm và suy giảm tiền tệ. Ở bài tiếp theo, chúng tôi sẽ nói tới giới hạn nguồn cung cố định của bitcoin và lí do tại sao bitcoin sẽ không bao giờ mất sức mua như mọi loại tiền khác trước đây.
Phần trước: Ai kiểm soát Bitcoin?